3/3/13

Η πορεία προς την αγάπη

Είναι τώρα δυο χιλιάδες χρόνια που μας κανοναρχούν πως πρέπει να αγαπούμε τον πλησίον μας, αλλά αγάπη για τον πλησίον μας δεν βλέπουμε. Μόνο λόγια ακούμε, πολλά λόγια και πολλή φλυαρία που είναι αποτέλεσμα των καθημερινών διδαχών από γονείς, δασκάλους και παπάδες. Πράξεις αγάπης όμως δεν βλέπουμε.

Δύσκολο πράγμα η αγάπη. Ο άνθρωπος μπορεί να συνέλαβε την έννοια, αλλά δεν μπορεί να την κάνει πράξη.



Τους πρώτους μάλιστα αιώνες που η χριστιανική Εκκλησία ήταν παντοδύναμη και όριζε τις ζωές των ανθρώπων, και των απλών και των σπουδαίων,  δεν έκανε τίποτα άλλο από το να μιλά για την αγάπη. Παράλληλα θανάτωνε με μαρτυρικό τρόπο όποιον δεν συμφωνούσε με το δόγμα της. Από τη μια ίδρυε άσυλα, πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία, νοσοκομεία, από την άλλη έριχνε στο καυτό λάδι τους αιρετικούς. Οι φτωχοί πάντως δεν λιγόστεψαν μετά την επικράτηση της θρησκείας της αγάπης, μάλλον αυξήθηκαν. Η δυστυχία και ο πόνος δεν μειώθηκαν και οι περισσότεροι άνθρωποι της εποχής ήταν σκληροί προς τους άλλους και αμείλικτοι απέναντι στους εχθρούς τους. Αλλά με μια σιωπηρή, υποκριτική συμφωνία όλοι μιλούσαν για την αγάπη προς τον πλησίον.

Οι αιώνες πέρασαν, βγήκαμε από το μεσαίωνα, ήρθαν οι νέες ιδέες οι ανθρωπιστικές, άρχισε ο άνθρωπος να βλέπει τον άλλο άνθρωπο με λιγότερη μοχθηρία, αλλά η αγάπη παρέμενε απούσα στην πράξη και παρούσα στη γλώσσα.

Φτάσαμε στη σημερινή εποχή, αγάπη ακούμε από όλες τις μεριές και αγάπη δεν βλέπουμε. Κάπως βέβαια έχει μαλακώσει ο άνθρωπος, όμως ακόμα πολύ απέχει από το πρότυπο που έχουμε στο μυαλό μας.


Θα έλεγα ότι αυτό που σήμερα έχει αντικαταστήσει την ανθρώπινη  σκληρότητα του παρελθόντος είναι η ανοχή, ένα απαραίτητο στάδιο όπως φαίνεται για να πλησιάσουμε τη δύσκολη αρετή της αγάπης. Είμαστε πιο ανεκτικοί απέναντι στους άλλους – αρκεί βέβαια αυτοί να μη μας πειράζουν. Δεχόμαστε τους άλλους και τις ιδέες τους που μπορεί να μη συμφωνούν με τις δικές μας, τους ανεχόμαστε κι ας μη ζουν όπως ζούμε εμείς, έχουμε κατανόηση απέναντι σε όσους έχουν άλλη εθνικότητα, άλλη θρησκεία, άλλο χρώμα από το δικό μας.

Δεν το κάνουμε όλοι φυσικά αυτό. Υπάρχουν ακόμα πολλοί μισαλλόδοξοι που δεν ανέχονται όποιον δεν τους μοιάζει, όμως στο παρελθόν μισαλλόδοξοι ήταν όλοι και οι ανεκτικοί αποτελούσαν εξαίρεση. Άρα στο σημείο αυτό έχουμε παρουσιάσει κάποια πρόοδο.

Παρ’ όλα αυτά η πρόοδος αυτή περιορίζεται σε περιοχές του κόσμου που έχουν εξελιχθεί πολιτιστικά. Σε άλλα σημεία του πλανήτη –στα περισσότερα δηλαδή – ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία  κυριαρχούν ακόμα και τυραννούν τις ζωές των ανθρώπων. Το ίδιο ισχύει και για άτομα που ζουν στον ανεπτυγμένο κόσμο, αλλά εμφορούνται από ακραίες ιδεολογίες. Μπορούμε παραδείγματος χάριν να συνεννοηθούμε με ένα Ταλιμπάν; Με ένα φανατικό χριστιανό; Με ένα ιδεολόγο του φασισμού; Με ένα σταλινιστή; Με ένα εθνικιστή; Με ένα κουκουλοφόρο; Όσοι από σας έχετε δοκιμάσει να συζητήσετε με τέτοια άτομα, θα διαπιστώσατε ότι υπάρχει ένα αόρατο τείχος ανάμεσά σας που εμποδίζει κάθε συνεννόηση. Αυτό απλά σημαίνει ότι ο συνομιλητής σας δεν έχει την αρετή της ανοχής, δεν ανέχεται τον άλλον με τις διαφορετικές ιδέες.


Η δημοκρατία, παρά τις ασθενείς πλευρές της, στηρίζεται κατ’ εξοχήν στην ανοχή, δηλαδή στην αποδοχή του άλλου που έχει διαφορετικές ιδέες. Έτσι βλέπουμε να συμβαίνει το εξής παράδοξο: στη βουλή μιας δημοκρατικής χώρας συνυπάρχουν μαζί με τα δημοκρατικά κόμματα και εκείνα τα κόμματα που αρνούνται τη δημοκρατία.

Επανερχόμενοι στο θέμα της αγάπης, φαίνεται ότι αυτή η σπουδαία αρετή έχει ακόμα πολύ δρόμο να διανύσει, μέχρι να επικρατήσει στις ανθρώπινες κοινωνίες. Είναι η πιο δύσκολη αρετή και έχει να αντιπαλέψει με δυνάμεις της ψυχής πολύ ισχυρές και κυρίως με δυνάμεις φυσικές ή, για να το πω αλλιώς, έχει να αντιπαλέψει με τις φυσικές μας προδιαγραφές.

Στη φύση δεν υπάρχει η αγάπη. Κάποιες φορές βλέπουμε μια συμπεριφορά στα ζώα που θυμίζει αγάπη, αλλά πρόκειται για μια φυσική αντίδραση που σκοπό έχει να προστατεύσει το άτομο ή το είδος. Η αγάπη της ζωικής μητέρας απέναντι στα μικρά της είναι ένας φυσικός μηχανισμός προστασίας των αδύναμων ακόμα ατόμων του είδους και γι’ αυτό μετά από λίγο καιρό παύει να υφίσταται. Στην αγέλη θα παρατηρήσουμε κάποιες συμπεριφορές που θυμίζουν αγάπη προς το άτομο, αλλά κι εδώ έχουμε να κάνουμε με φυσικό μηχανισμό που στόχο έχει την προστασία της αγέλης.


Η αγάπη, όπως την εννοεί ο άνθρωπος, ξεκίνησε και αυτή στις πρωτόγονες κοινωνίες  ως φυσικός μηχανισμός προστασίας της οικογένειας, της ομάδας, της ευρύτερης κοινωνίας, αλλά ήταν ένα συναίσθημα πολύ περιορισμένο, εφόσον εξαιρούσε όλους τους άλλους που βρίσκονταν εκτός.

Το αίτημα που έθεσε ο Ιησούς «αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν» είναι ένα πολύ δύσκολο αίτημα, όπως αποδείχθηκε και μάλλον ετέθη και πολύ νωρίς, αν σκεφθούμε ότι εκείνη την εποχή οι άνθρωποι ήταν ακόμα στην πλειονότητά τους ακατέργαστοι και ανίκανοι να συλλάβουν το ακριβές νόημα ενός τέτοιου αιτήματος. Δυο χιλιάδες χρόνια αργότερα το αίτημα παραμένει αίτημα, δεν μπορεί να εκπληρωθεί.

Δεν είναι καθόλου απλό να τιθασεύσει ο άνθρωπος τις σκοτεινές φυσικές δυνάμεις που τον κυριαρχούν, τη φυσική του ανάγκη για επιβίωση, για επικράτηση, για επιβολή, για ασφάλεια, την ανησυχία του απέναντι στις άγνωστες ή επίβουλες διαθέσεις των άλλων, την επιφυλακτικότητα ή την  επιθετικότητά του απέναντι σε ό,τι δείχνει να τον απειλεί. Δεν είναι καθόλου εύκολο να αντικαταστήσει την οργή του, την πίκρα του και την απογοήτευσή του, αν έχει αδικηθεί, ταπεινωθεί και διωχθεί, με το ανυστερόβουλο συναίσθημα της αγάπης.


Μια κοινωνία όπου όλοι θα νιώθουν αγάπη ο ένας για τον άλλον; 
Ακόμα κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί, αν και δεν πρέπει να το αποκλείσουμε. Κάποια μακρινή μέρα πιστεύω ότι αυτό θα γίνει πραγματικότητα, αλλά ακόμα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας.

Πρέπει πρώτα να εξαλείψουμε τη μισαλλοδοξία μας και να ανεχόμαστε ο ένας τον άλλον. Πρέπει να μάθουμε να κατανοούμε και να λυπόμαστε τον άλλον, ακόμα και όταν διαπράττει μεγάλα αμαρτήματα. Πρέπει να μπορέσουμε να συμπονέσουμε το δολοφόνο, το βιαστή, τον αιμοβόρο, τον άπληστο, τον κακοποιό, να καταλάβουμε ότι είναι ένας ξεστρατισμένος άνθρωπος που αν μεγάλωνε σε άλλο περιβάλλον, θα ήταν μάλλον ένας κανονικός άνθρωπος.


«Δεν αγαπώ τους ανθρώπους. Τους λυπάμαι», είπε κάποτε κάποιος μεγάλος πολιτικός. Αυτό είναι το επόμενο στάδιο στην πορεία μας προς την αγάπη. Όσο η ψυχή μας βράζει από θυμό για κάποιους που μας έκαναν κακό, ας μην μιλάμε για αγάπη, πρόκειται για ουτοπία.

Οι χριστιανοί μιλούν πολύ για την αγάπη, όμως μιλούν γι’ αυτήν σαν να είναι ένα θαύμα που θα αποκαλυφθεί ξαφνικά στις ψυχές μας. Είναι σαν να  προτρέπουν έναν αγύμναστο άνθρωπο να κάνει ρεκόρ στο άλμα εις ύψος. Αλλά η αγάπη δεν είναι θαύμα. Δεν είναι ένα άνθος που θα φυτρώσει ξαφνικά ανάμεσα στα άνθη του κακού.

Για να φτάσει η ανθρωπότητα ως εκεί χρειάζεται ακόμα πολύ χρόνο και μεγάλη ψυχική καλλιέργεια μέσα σε ένα πνευματικό πολιτισμό που ολοένα θα εξελίσσεται.

Όταν τον κακούργο αντί να τον εκτελούμε, τον τιμωρούμε με ισόβια, αυτό σημαίνει ότι η ανθρώπινη ψυχή έχει αρχίσει να ημερώνει. Όταν τον ομοφυλόφιλο αντί να τον διαπομπεύουμε –στο μεσαίωνα τον θανάτωναν με φριχτό τρόπο – τον δεχόμαστε να ζήσει ισότιμα με τους άλλους, σημαίνει ότι η ανθρώπινη ψυχή έχει αρχίσει να κατανοεί. Όταν τον ψυχικά άρρωστο δεν τον κάνουμε θέαμα για να γελάσουμε, αλλά φροντίζουμε να τον θεραπεύσουμε, σημαίνει ότι η ανθρώπινη ψυχή έχει αρχίσει να νιώθει συμπόνια. Όταν τον σωματικά ανάπηρο δεν τον αποκλείουμε από την κοινωνική ζωή, αλλά τον θέλουμε μαζί μας ως ενεργό πολίτη, σημαίνει ότι η ανθρώπινη ψυχή έχει αρχίσει να νιώθει ανιδιοτελή συμπάθεια.

Από το σημείο αυτό ως την ανιδιοτελή αγάπη λίγα βήματα χρειάζονται –αλλά μέσα σε μεγάλο χρόνο. Η εξέλιξη δεν είναι κάτι που γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη.

Όταν ο άνθρωπος φτάσει ως εκεί, δεν θα χρειάζεται να γυρίσει το άλλο μάγουλο σ’ αυτόν που τον χαστούκισε. Γιατί δεν θα υπάρχει άνθρωπος που να χαστουκίζει.



6 σχόλια:

AKG είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
Καίτη Βασιλάκου είπε...

Πάντως αυτά, που βεβαίως επιτελούν σπουδαίο έργο, δεν είναι αρκετά για χαρακτηρίσουν μια ολόκληρη κοινωνία ως κοινωνία της αγάπης.
Είναι οι προπομποί αυτού που έρχεται, αλλά που ακόμα δεν είναι εδώ.

Ανώνυμος είπε...

Την αγάπη μεταξύ των άλλων χρειάζεται να τη διδαχθεί ο άνθρωπος. Η ποιότητα και η πληρότητα της ζωής του κάθε ανθρώπου είναι ανάλογη του ποσοστού πραγμάτωσης και υλοποίησης των λόγων του Χριστού...

Καίτη Βασιλάκου είπε...

Πράγματι, Ανώνυμε, χρειάζεται να τη διδαχθούμε. Το πρόβλημα είναι ποιος θα αναλάβει να μας τη διδάξει και κατά πόσο αυτός θα έχει υπερβεί το φυσικό εαυτό του.

Heliotypon είπε...

Οι θρησκείες είναι οι κυριότεροι φορείς και εργαλεία μισαλλοδοξίας και μίσους. Καλλιεργούν το μίσος με αριστοτεχνικό τρόπο, μέσω υποκριτικών διδασκαλιών για την αγάπη. Μιλάνε για ένα θεό η καθεμία, αλλά σαν να υπάρχουν πολλοί, δηλαδή ο δικός τους, που είναι ο "σωστός" και των άλλων που είναι λάθος! Μέσα από τέοιο παγκόσμιο τρελλάδικο είναι δυνατό να προωθηθεί ιδέα αγάπης; Επί πλέον, η τρομερή έλλειψη παιδείας και η ανωριμότητα του ανθρώπινου είδους απομακρύνει από την έννοια της αγάπης. 'Ισως είναι αναμενόμενη αυτή η ανωριμότητα, αφού, παρ΄ όλη την τεχνολογική πρόοδο, πρόκειται για μια κοινωνία που έχει πολλές χιλιάδες χρόνια μπροστά της (αν επιβιώσει) για να ωριμάσει... Δυστυχώς η ωρίμανση αυτή είναι μιά πολύ αργή διαδικασία!

Καίτη Βασιλάκου είπε...

Heliotypon, η αγάπη δεν πρέπει να είναι μονοπώλιο των θρησκειών, πρέπει να γίνει κοινό κτήμα των ανθρώπων είτε είναι θρησκευόμενοι είτε όχι. Και σωστά λες, είμαστε ακόμα ανώριμοι για κάτι τέτοιο, μόλις τώρα βγαίνει η ανθρωπότητα από τη βαρβαρότητα.